ÜNİTE - 3

İNSANLAR , TERLER VE ÇEVRELER
1. NEREYE YERLEŞELİM?
Çok uzun süre konargöçer hayatı süren insanlar yerleşim yeri tercihinde yiyecek ve su ihtiyaçlarını karşılayabilecekleri, kendilerini güvende hissedebilecekleri yerleri bularak yerleşmişlerdir. Bu yüzden avcılık için elverişli olan, korunaklı yerleri tercih etmişlerdir. İnsanlar bu dönemde mağaralarda yaşamaktaydılar. Yerleşik yaşama geçmeye başlayan insanların yerleşim alanı seçimlerinde nelere dikkat ettiklerini yapılan arkeolojik kazılardan öğreniyoruz. Çatalhöyük 9.500 yıllık geçmişi olan ve yaklaşık 8.000 insanı barındırmış geniş bir kasabadır. İlk yerleşme, ilk ev mimarisi ve ilk kutsal yapılara ait özgün buluntuları ile insanlık tarihine ışık tutan bir merkezdir. Karasal iklimin hüküm sürdüğü bölgede 800 yıllık bir köy yaşantısı vardır. İklime uygun tahıl ve bakliyat yetiştirilen Çatalhöyük, avcı-toplayıcı toplumdan tarım toplumuna geçişin yaşandığı yerleşim yerlerinden biridir. Bu dönemde bataklıkların kıyılarına kadar uzanan dağ ormanlarının kuşattığı Çatalhöyük, bereketli bir arazi ile çevrelenmiştir. Höyük çevresindeki sulak alanlarda yoğun sazlıklar çok çeşitli hayvan ve değerlendirilebilecek bitkiler barındırıyordu. Son tespitler burada yaşayanların, tarlalarını bugünkü Çumra ilçesi civarında oluşturduklarını ve hayvan sürülerini Çatalhöyük’ten uzakta otlattıklarını ortaya koymaktadır. Çarşamba Irmağı ilkbaharda taşarak Çatalhöyük’ü bir yarım adaya dönüştürüyordu. Bu da yerleşim yerinin savunulmasını kolaylaştırıyordu. Çatalhöyük’te bulunan kumaş parçaları en eski kumaş örneklerindendir. O dönemde Hasan Dağı’ndan elde edilen obsidyen ile tuzu hem kendi ihtiyaçları için kullanmışlar hem de çevrelerindeki yerleşim birimlerinde yaşayan insanlara satmışlardır.
SORU : Geçmişten günümüze insanların yerleşim yeri tercihlerinde ortak özellikler olduğunu görüyoruz. Bu ortak özellikleri kaça ayırabiliriz.
CEVAP : doğal ve beşerî faktörler olarak ikiye
SORU: Doğal faktörler nelerdir 
CEVAP:yeryüzü şekilleri, iklim, su kaynakları, yer altı kaynakları, bitki örtüsü,savunma imkânları gibi insan eli değmeden var olmuş unsurlardır.
SORU:Beşerî faktörler nelerdir 
CEVAP: ekonomik faaliyetler, ticaret, sanayi, madencilik, hayvancılık ve tarım gibi insan müdahalesi sonucu oluşan unsurlardır 

Neolitik (Cilalı Taş) Dönem’de insanlar deniz kıyısında ve adalarda yerleşimler kurmaya başladı. Akdeniz’deki adalar aynı zamanda deniz yollarını ve ticaretini kontrol edebilecek konumda yer alıyordu. Bu adalardan biri de Sicilya’dır.

Kapadokya Bölgesi, Türkiye’nin ikinci büyük su havzasının içinde ve Kızılırmak’ın kıyısında yer almaktadır. Bölge aynı zamanda İpek Yolu gibi önemli ticaret yollarının da güzergâhı olmuştur.
SORU:İnsanların yeni ekonomik faaliyet alanları keşfetmesi neyi değiştirmiştir. 
CEVAP:sosyal ve ekonomik hayatı
SORU:Sanayileşme ile kentlere olan talep nasıl olmuştur
CEVAP:talep artmış ve yeni beşerî faktörler ortaya çıkmıştır. Örneğin eğitim, altyapı, sağlık, turizm, ulaşım gibi faktörler göz önünde bulundurulmaya başlanmıştır.

  Yerleşmek için geçmişte etkili olan doğal ve beşerî faktörler geçerliliğini korurken listeye yenileri eklenmiştir. İstanbul’un tarihçesi incelendiğinde Roma, Bizans ve Osmanlı İmparatorluklarının yaklaşık 1600 yıl boyunca başkentliğini yaptığı, birbirinden farklı olan bu kültürlerin derin izlerini taşıdığı görülmektedir. Yenikapı kazıları sırasında yıllar boyu çeşitli din, dil, ırk ve kültürden insanların yaşadığı İstanbul’un, kentsel tarihinin 8000 yıllık bir geçmişe sahip olduğu anlaşılmıştır. İstanbul’un iki kıtayı birleştirmesi, doğu ile batı arasında köprü vazifesi görmesi aynı zamanda farklı kültürleri içerisinde barındırmasına neden olmuştur. TÜİK 2017 yılı verilerine göre Türkiye nüfusunun %18,6’sının ikamet ettiği İstanbul, en çok nüfusa sahip olan ilimiz oldu.

2. TABLO VE GRAFİKLERLE ÜLKEMİZ
SORU:Türkiye, doğal ve beşerî koşullar yönünden farklı özelliklere sahiptir. Ülkemizde yerleşmeye çok elverişli alanlar bulunduğu gibi elverişli olmayan yerler de bulunmaktadır.bunun nüfus dağılımına etkisi nedir ?
CEVAP:Nüfusun dağılımı ülkemizin her yerinde aynı değildir
SORU:Ülkemizde nüfusun dağılışını etkileyen faktörlerin başında neler gelmektedir.
CEVAP: yer şekilleri ve iklim 
SORU:Yer şekilleri ve iklim arasında nasıl bir ilişki vardır.
CEVAP:Sıcaklığın düşük olduğu yüksek dağlar ve platolar ile yağışın az olduğu alanlar, yerleşmelerin az olduğu yerlerdir.
SORU:Doğu Anadolu’da, yükseltinin fazla oluşu, karasallık ve dağlık alanların geniş yer kaplaması yerleşmeyi nasıl etkilemektedir.
CEVAP:olumsu
SzORU:Ülkemizde nüfusun dağılışını etkileyen faktörlerin başında neler gelmektedir.
CEVAP: yer şekilleri ve iklim 
SORU:Yer şekilleri ve iklim arasında nasıl bir ilişki vardır.
CEVAP:Sıcaklığın düşük olduğu yüksek dağlar ve platolar ile yağışın az olduğu alanlar, yerleşmelerin az olduğu yerlerdir. Örneğin; Doğu Anadolu’da, yükseltinin fazla oluşu, karasallık ve dağlık alanların geniş yer kaplaması yerleşmeyi olumsuz etkilemektedir.
SORU:Ülke nüfusumuzun büyük bir kısmı, nerelerde toplanmıştır.
CEVAP:iklim koşulları elverişli olan kıyı kesimlerinde
ÖRNEK: Karadeniz’in kıyı şeridi, yerleşmenin fazla olduğu yerlerdendir. Samsun, Trabzon ve Rize gibi iller nüfusun yoğun olduğu illerdir. Ege’nin kıyı ovalarında yerleşme alanları fazladır. Örneğin İzmir ve Manisa illerinde nüfus yoğundur. 
SORU:Karasal iklimin etkili olduğu iç kesimlerde ve dağlık alanlarda yerleşim nasıldır
CEVAP:azdır
ÖRNEK:Erzincan, Tunceli ve Sivas illeri nüfus yoğunluğu az olduğu illerimizdendir.
SORU:Su kaynaklarına yakın yerler yerleşime uygun yerlerdir.Suyun az olduğu yerlerde yerleşim birimleri ve nüfus nasıldır
CEVAP:azdır
ÖRNEK: Örneğin Seyhan ve Ceyhan nehirlerinin geçtiği Çukurova’da nüfus yoğundur.
SORU:Ülkemizin nüfus dağılımını etkileyen en önemli beşeri faktör nedir  
CEVAP:sanayileşmedir.
SORU:Nüfusumuzun önemli bir kısmı, nerelerde toplanmıştır.
CEVAP:sanayinin gelişmiş olduğu yerlerde 
ÖRNEK:Örneğin önemli sanayi merkezleri olan İstanbul, Bursa, İzmit ve İzmir’in nüfus yoğunlukları fazladır. Diyarbakır sanayisinin gelişmesiyle nüfusu hızla artan illerimizden biridir.
SORU:Ülkemizde tarıma elverişli verimli düzlüklerin bulunduğu yerler 
CEVAP: yerleşim alanlarının tercihinde diğer önemli bir faktördür.
ÖRNEK:Konya, Adana, Kayseri, Malatya, Muş gibi illerimiz verimli
ovalar üzerinde kurulmuştur.
SORU:Ulaşım yollarına yakın yerlerde bulunan yerleşim birimleri nasıl bir gelişim göstermiştir
ÖRNEK: İşlek yolların kavşağında bulunan Kayseri, Afyonkarahisar ve Gaziantep gibi illerimiz buna örnektir.
CEVAP:daha fazla gelişmiştir
SORU:Turizm, ülkemizde yerleşmeyi nasıl etkileyer
CEVAP:diğer bir beşeri faktördür
ÖRNEK:Ege ve Akdeniz kıyılarımızın deniz turizmine uygun olması bu illerimizin nüfus yoğunluğunun özellikle yaz aylarında artmasına neden olmaktadır. Antalya ve Muğla illerimiz bu duruma örnektir.
SORU:Maden çıkarılan ve işletilen yerlerin gelişime etkisi nedir 
CEVAP:hızla büyüme ve gelişme potansiyeline sahiptir.
ÖRNEK: Zonguldak Ereğli, Karabük ve Batman gibi illerimiz buna örnek verilebilir.
SORU:Bazı illerimizin hızlı nüfus artışında birden fazla faktör etkili olabilir mi.
CEVAP:Evet , Örneğin İzmir’in gelişmesinde etkili olan başlıca beşeri faktörler tarım, liman, turizm, sanayi ve ticarettir. 
SORU:Bir ülkede kalkınma planlarının neyin bilinmesi gerekmektedir.
CEVAP: yapılması ve uygulanabilmesi için ülke nüfusunun özelliklerinin
SORU:Bunun için ne yapılır.
CEVAP:nüfus sayımları
SORU:Ülkemizde ilk nüfus sayımı kaç  tarihinde yapılmıştır
CEVAP:28 Ekim 1927ve ülke nüfusumuz 13.648.270 olarak belirlenmiştir.
SORU:“Türkiye İstatistik Kurumu” (TÜİK) tarafından yapılan nüfus sayımları sırasında nüfusumuzla ilgili başka neler de tespit edilir.
CEVAP:nüfusumuzun özellikleri ;Nüfusumuzun yaş gruplarına ve cinsiyete göre dağılımı, çalışan nüfusun hangi ekonomik faaliyet kollarında çalıştığı, nüfusun eğitim durumu, kır ve kent nüfus oranları elde edilir.
SORU:  Bu bilgiler sayesinde ne oluşturulur
CEVAP: tablo ve grafikler oluşturulur ve faydalanılır

Nüfus Dağılımını Etkileyen Faktörler
yer şekilleri ve iklim
Su kaynaklarına yakın yerler
sanayileşmedir (beşeri faktör)
Turizm (beşeri faktör)
tarıma elverişli yerler
İşlek yolların kavşağında bulunma
Maden çıkarılan ve işletilen yerler

Türkiye Yaşlanıyor mu?
SORU:Türkiye’de Cumhuriyet’in ilanından günümüze kadar gelen süreçte ekonomik, sosyal ve sağlık alanlarında olumlu gelişmeler yaşanmıştır. Bu neye neden olmuştur.
CEVAP:gelişmeler çocuk ölümlerinin ve kadın başına düşen doğum sayısının önemli ölçüde azalmasına
SORU:Gelişmiş ülkelerde XX. yüzyılın sonlarına doğru nüfus artış hızı azalmıştır. Bu değişimle ne olmuştur.
CEVAP:toplam nüfus içerisinde genç nüfusun oranı azalarak yaşlı nüfusun oranı artmıştır

Nüfus Piramidi
SORU:Nüfus piramitleri neye yarayan grafiklerdir. 
CEVAP:nüfusun cinsiyet, yaş, çalışan nüfus, tüketici nüfus, ortalama ömür
durumlarını göstermeye 
SORU:Genellikle kadın ve erkek nüfus nasıl gösterilir.
CEVAP:ayrı ayrı (sağlısollu)
SORU:Nüfus piramitleri nelerdir
CEVAP:Düzgün Üçgen Şekilli Piramit > Az gelişmiş ülkelerin nüfus piramididir
          Kenarları İçe Çökük Piramit > Gelişmekte olan ülkelerin nüfus piramididir.
          Arıkovanı Şeklindeki Piramit > Gelişmiş ülkelerin nüfus piramididir.
SORU:Çalışan nüfusun dağılımı ekonomik faaliyet kollarına göre kaça ayrılarak incelenir.
CEVAP:tarım, sanayi ve hizmet sektörlerinde çalışan nüfus olmak üzere üçe
ÖRNEK:Tarım : Bitkisel üretim, hayvancılık, ormancılık
           Sanayi : Gıda, dokuma, maden, kimya
           Hizmet : Eğitim, sağlık, ulaştırma, turizm
SORU:Gelişmiş ülkelerde hizmet ve sanayi sektörlerinde çalışan insan sayısı  nasıldır
CEVAP: fazla , 
SORU:Gelişmiş ülkelerde , tarım sektöründe çalışan insan sayısı nasıldır
CEVAP:azdır.
SORU:Az gelişmiş ülkelerde  tarım sektöründe çalışan insan sayısı nasıldır
CEVAP:daha fazladır.
SORU:Az gelişmiş ülkelerde Sanayi ve hizmet sektöründe çalışan insan sayısı nasıldır
CEVAP:azdır
ÖRNEK:Ülkemizde sanayi ve hizmet sektöründeki nüfusun büyük bölümü İzmir, Ankara, Eskişehir,
Adana, Mersin, Zonguldak, Ereğli, Karabük, Gaziantep, Kayseri, Denizli, Konya gibi illerde
yoğunlaşmıştır. Bu illerin sanayi nüfusu yoğundur.

Eğitim
SORU:Yapılan araştırmalar ile okuma-yazma oranlarındaki artışın ekonomik büyümeyi nasıl etkiler
CEVAP:olumlu yönde 
SORU:Eğitim seviyesi yüksek olan nüfus, ülkelerin gelişiminde ve kalkınmasında rolü nedir
CEVAP:önemli bir paya sahiptir.
SORU:Gelişmişlik oranımız, neye bağlıdır.

CEVAP:ne kadar kalabalık bir nüfusa sahip olduğumuza değil, iyi eğitim almış nüfusa sahip olmamıza

3. DOĞDUĞUN YER Mİ, DOYDUĞUN YER Mİ?

SORU:Bireylerin veya toplulukların doğal, ekonomik, toplumsal ve siyasi sebeplerle bir yerden başka bir yere gitmesine ne denir.
CEVAP:göç
SORU:Ülkemizde iç göçün yönü ne yöne doğru olmaktadır
CEVAP:doğudan batıya, iç kesimlerden kıyı kesimlerine doğru 

Göç çeşitlerini ve nedenleri
SORU:Ülkemizde göç çeşitleri nelerdir
CEVAP:oluşum nedenlerine göre , Süresine göre ,mesafesine göre ,  yapıldığı yerin özelliğine göre
SORU:Oluşum Nedenlere Göre kaça ayrılır
CEVAP:Gönüllü göç , Zorunlu göç
SORU:Gönüllü göç nedir
CEVAP:İnsanların bulundukları yeri kendi iradeleri ile terk etmeleridir.(Eğitim, iş, sağlık olanakları ...)
SORU:Zorunlu göç nedir
CEVAP:İnsanların bulundukları yeri kendi iradeleri dışında terk etmeleridir. Mülteci göçleri buna örnektir (Savaş, terör, doğal afet,mülteci ...)
SORU: Süresine göre göç kaça ayrılır
CEVAP:Sürekli göç , Geçici göç
SORU:Sürekli göç nedir
CEVAP:İnsanların çeşitli nedenlerle bulundukları yeri sürekli terk etmeleridir.( Eğitim, iş, sağlık olanakları ...)
SORU:geçici göç nedir
CEVAP:İnsanların tarım, hayvancılık ve turizm gibi faaliyetler nedeniyle yer değiştirmeleridir. Bu göç türü mevsimlik göç olarakta adlandırılır (Dinlenme ihtiyacı,otlak bulma, tarım işçiliği )
SORU:mesafesine göre göç kaça ayrılır
CEVAP:iç göç , dış göç
SORU:İç göç nedir
CEVAP:Ülke sınırları içerisinde gerçekleşen göçlerdir.( Eğitim, iş, sağlık olanakları ...)
SORU:Dış göç nedir 
CEVAP:Ülke sınırları dışına doğru gerçekleşen göçlerdir(Eğitim, iş, sağlık olanakları, ...)
SORU:Yapıdığı Yerin Özelliğine Göre göç nedir
CEVAP:Ülke sınırları içerisinde, kırdan kente, kentten kıra, kırdan kıra ve kentten kente doğru yapılan göçlerdir.(Şehirlerin çekiciliği,eğitim, iş, sağlıkolanakları,şehirlerin iticiliği ...)
SORU: Yapıdığı Yerin Özelliğine Göre göç kaça ayrılır
CEVAP:Kırdan Kente , Kentten Kıra , Kırdan Kıra , Kentten Kente
SORU:Eğitim görmüş ve yetenekli kişilerin çalışma ya da fırsat azlığı gibi nedenler yüzünden
kendi ülkesinden başka bir ülkeye yerleşmesine ne denir. 
CEVAP: beyin göçü 

Göçün  sosyal, ekonomik ve kültürel sonuçları 
SORU:Göçün çeşitli sosyal, ekonomik ve kültürel sonuçlar vardır. Bu sonuçlar göç alan yerleri,göçe aktif olarak katılan bireyleri ve göç veren yerleri farklı biçimlerde etkiler. Göç alan yerlerde etkisi nelerdir ?
CEVAP:yerleşim alanlarının büyümesi ile düzenli ya da düzensiz bir kentleşme
meydana gelmesidir. 
Özellikle düzensiz kentleşme, gecekondulaşma altyapı yetersizliği, çevrekirliliği ve trafik sorunları gibi olumsuzlukları ortaya çıkarabilir.
Eğitim, sağlık ve belediyecilik hizmetlerinde yetersizlikler görülebilir. 
Göçe bağlı olarak hızlı nüfus artışı yaşanan kentlerde işsizlik sorununa rastlanabilir.
SORU:Göç veren yerlerde etkisi nedir
CEVAP:insan gücü kaybı,  kırsal alanların yaş ortalamasının yükselmesine üretimin düşmesine neden olabilir
SORU:.  Göç eden insanların yaşadıkları değişikllikler sadece mekansalmıdır

CEVAP:sadece bir mekân değil, aynı zamanda toplumsal bir çevre değişikliği de yaşamaktadır. Örneğin tarımsal faaliyette bulunan bir çiftçi, göç ettikten sonra makine başında çalışan bir işçi olabilir.

4. YERLEŞME VE SEYAHAT ÖZGÜRLÜĞÜM VAR

OKU
İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi Madde 13 (Seyahat Özgürlüğü)
1. Herkesin bir devletin toprakları üzerinde serbestçe dolaşma ve oturma hakkı vardır.
2. Herkes kendi ülkesi de dahil olmak üzere herhangi bir ülkeden ayrılmak ve ülkesine
yeniden dönmek hakkına sahiptir.

Anayasa Madde 23 (Yerleşme ve Seyahat Hürriyeti)
Herkes yerleşme ve seyahat hürriyetine sahiptir.
Yerleşme hürriyeti suç işlenmesini önlemek, sosyal ve ekonomik gelişmeyi sağlamak, sağlıklı ve düzenli kentleşmeyi gerçekleştirmek ve kamu mallarını korumak;
Seyahat hürriyeti suç soruşturma ve kovuşturması sebebiyle ve suç işlenmesini önlemek;
Amaçlarıyla kanunla sınırlanabilir.
Vatandaşın yurt dışına çıkma hürriyeti, ancak suç soruşturması veya kovuşturması sebebiyle hâkim kararına bağlı olarak sınırlanabilir. Vatandaş sınır dışı edilemez ve yurda girme
hakkından yoksun bırakılamaz.

İnsanların istediği yere seyahat edebilme ve yerleşme hakkı vardır. Seyahat özgürlüğüne
getirilecek kısıtlamalar yalnızca bu özgürlüğün kullanımına değil bireyin çalışma, eğitim, sağlık alanlarındaki özgürlükleri ile sosyal, ekonomik hak ve özgürlüklerinin de kısıtlanmasına yol açabilir. Bu yüzden seyahat özgürlüğünün kısıtlanması diğer özgürlüklerimizi de etkileyebilir.
Anayasa’nın 23. maddesine göre yerleşme ve seyahat hürriyetinin kısıtlanabileceği
durumlar şunlardır:
 Kamu mallarını korumak amacıyla yerleşme hürriyeti sınırlandırılabilir. Bazı bölgelere
seyahat edilebilinir fakat yerleşilemez. Örneğin millî parklar, tarihi mekanlar, sit alanları
gibi yerleri korumak için yerleşme yasağı uygulanır.
 Nüfusun yoğun olduğu yerlerde insanlar belirli bir bölgeye yoğunlaştığında bu durum
çarpık kentleşmeye ve gecekondulaşmaya sebep olabilir. Sağlıklı ve düzenli kentleşmeyi
gerçekleştirmek amacıyla yerleşme hürriyeti kısıtlanabilir.
 Sosyal ve ekonomik gelişmeyi sağlamak için de yerleşme özgürlüğü kısıtlanabilir.
Örneğin orman ve tarım alanlarının korunması için konut yapımı engellenebilir.
 Salgın hastalık bölgelerine girmek veya bu bölgelerden çıkmak kısıtlanabilir.
 Hakkında kovuşturma veya soruşturma olan kişilere yurt dışına çıkış yasağı getirilebilir
 Terör ve savaş gibi olağanüstü durumlarda devlet vatandaşlarını korumak için yerleşme
ve seyahat özgürlüğünü kısıtlayabilir.

Son yıllarda farklı coğrafyalarda savaşların olması insanları etkilemektedir. Güvenli ve
yaşanabilecek yerler arayan insanlar, farklı ülkelere sığınmacı olarak göç etmeye çalışıyorlar.
Bu durum dünyada milyonlarca mültecinin (savaş sebebiyle başka ülkeye sığınan kişi) ortaya
çıkmasına neden olmuştur. Bu durumdan en çok çocuklar etkilenmektedir.
Türkiye; Afganistan, Irak, Suriye, Sudan gibi ülkelerden gelen birçok mülteciye yardımcı
olmuş, onların can güvenliğini sağlamıştır. Bugün ülkemizde milyonlarca mülteciyi misafir

ediyoruz.