1. ÜNİTE TARİH VE ZAMAN

 1. ÜNİTE - TARİH VE ZAMAN

Hazırlanalım

1. Tarih biliminin tanımını yapmaya çalışınız.

Cevap: İnsan topluluklarının geçmişte meydana getirdikleri olayları, birbirleriyle olan ilişkilerini, sosyal ve ekonomik durumlarını, yer ve zaman göstererek, sebep sonuç ilişkileri içerisinde, belgelere dayalı olarak, objektif bir biçimde inceleyen sosyal bilim dalına TARİH denir.

2. İnsanların niçin tarih öğrenmeleri gerektiği konusundaki görüşlerinizi sınıfınızda arkadaşlarınızla paylaşınız.

Cevap: Tarih, toplumsal olayları doğru yorumlamak için çok önemlidir.Tarih bize toplumsal bir bilinç kazandırır.Tarih geleceğe yönelik doğru düşünmemizi sağlar.Tarih neden-sonuç mantığımızı geliştirir.Tarih insanlık medeniyetimizin gelişmesinin sebebidir.Tarih bizi daha iyi bir insan yapabilir.Tarih önemlidir çünkü bilgi değerlidir. İşte bütün bu saydıklarımızdan dolayı tarih öğrenmek önemli ve değerlidir.

3. “Olayları yaşandığı dönemin şartlarını göz önünde bulundurarak değerlendirme” sözüyle ne anlatılmak istendiğini belirtiniz.

Cevap: Olayların oluş nedeni ve gelişmesinin ardından sonuçlarını iyi değerlendirmek için olayların yaşandığı dönemi bilmek zorunludur. Mesela geçmişte yaşanmış bir olayı bugünün koşulları ve anlayışıyla yorumlama sadece yanılgılara düşmemize neden olur.

4. Takvimlerin hangi özellikleriyle birbirlerinden ayrıldığını söyleyiniz.

Cevap: Temel olarak alınan astronomik olaya göre takvimler başlıca üç ana grup altında ele alınır: Güneş takvimleri, ay takvimleri, ay-güneş takvimleri.Takvimde süreler, güneş ve ay döngüsü gibi bazı astronomik olayların çevrimi ile eşitlendiği gibi hasat zamanı, suların yükselmesi ve çekilmesi gibi doğal olaylar üzerinden de belirlenebilir.

A - TARİH BİLİMİ

Düşünelim - Söyleyelim

Tarih, insanın yeryüzünde göründüğü andan itibaren yaptığı ya da düşündüğü her bir izi, artakalan her şeyi içerir.

Cevap: Tarih insanın ürettiği kültürel, siyasi ve sosyal her şeyi geçmişte nedenleri ve sonuçları ile inceleyen bir bilim dalıdır.

1. Tarih ve Tarihin Konusu

Tarihin Tarifi

Çağımız teknik çağıdır. İnsanoğlu, icat ettiği aletler sayesinde uzaya gitmekte, insan eliyle yapılacak işlemler, çok kısa sürelerde bilgisayarlara yaptırılmaktadır. Ama bütün bu gelişmeler, tarihi ihmal edilebilir hâle getirmemekte; aksine çağımızı aynı zamanda “tarihçi kafasıyla düşünme çağı” hâline sokmaktadır.

Tarih, en basit ifadeyle “geçmişin bilimi” olarak tarif edilmiştir.

Ancak bu, eksik bir tariftir. Fransız Annales Okulu kurucularından

Marc Bloch (Mark Bloh), bu tarifi “zaman içinde insanların ilmi” şekline sokmuştur. Bloch, tarihi bir müşahade ilmi olarak kabul etmiştir.

Tarihçi, olayları bizzat görme imkânına sahip değildir. Yani bir fizikçi veya kimyager gibi laboratuvarında müşahade imkânından mahrumdur. Profesör İbrahim Kafesoğlu’nun da işaret ettiği gibi olayları, görenlerin bıraktıkları belgelere dayanarak takip etmek mümkündür.

Amerikalı tarihçi Turner (Törnır), tarihi “geçmişten bize ulaşan,

günümüzde ortaya çıkan tenkitçi ve yorumcu bir anlayışla incelenen kalıntılar” şeklinde tanımlamıştır. Will Durant (Vil Duran) ise tarihi “geçmişte olan hadiseler hakkındaki belgelerin verileri” şeklinde tarif etmiştir.

Tarih, geçmişte insanlar tarafından meydana getirilen olayları bize ulaştırır. 

Bu nedenle İngiliztarihçi Edward Halett Carr’a (Edvırd Helıt Kar) göre tarih “tarihçi ile olaylar arasında devamlı bir etkileşim, geçmişle günümüz arasında bitmeyen bir diyalog”tur. Fransız tarihçi Lucien Febvre’in (Lüsyen Febr) ifadesiyle “bugünün açıklanması”dır. Annales Okulu mensuplarından büyük tarihçi Fernand Braudel (Fernan Brodel) de tarih, “geçmişteki, günümüzdeki ve gelecekteki meslekî kabiliyet ve bakış

açılarının bir araya gelmesi” olarak görmüştür. Ona göre bugün; dünden, daha evvelden, çok eskilerden kaynaklanmaktadır.

Yukarıdaki metinden hareketle tarihin tanımını yapmaya çalışınız.

Cevap: Tarih yukarıdaki görüşlerin ortak görüşüne göre tarih geçmişte yaşanılan her şeyin günümüze yansımasını, geçmişteki olayları o günün koşullarına, belgelerine ve günümüze etkilerine göre inceleyen bir bilim dalıdır.

SORU :  geçmişte yaşamış insan topluluklarının faaliyetlerini yer ve zaman göstererek, sebep-sonuç ilişkisi içinde belgelere dayalı olarak, nesnel biçimde inceleyip açıklayan bir bilim dalına ne denir

CEVAP : Tarih;

SORU : tarihin konusu nedir

CEVAP : insandır.

UNUTMAYIN

Tarih insanın her türlü düşünüşünü, bu düşünüşlerin eseri olan faaliyetlerini ve bunların sonucunda ortaya çıkan değişimleri inceler. 

Ayrıca insanların yönlendirdiği gelişmeleri ve toplumların zaman içinde geçirdikleri safhaları açıklığa kavuşturmayı görev edinir. Buna göre tarımsal faaliyetlerden (Görsel 1.1) savaşlara (Görsel 1.2) ve göçlere; devletlerin kurulup yıkılmasından bilim, sanat ve teknolojideki ilerlemelere kadar pek çok olay tarihin konusu içine girer

Tarih, esas olarak insanın bilinçli faaliyetleri sonucunda ortaya çıkan eserleri ve değişimleri konu edinmekle birlikte insanın iradesi dışında gelişen olaylarla da ilgilenir. Çünkü depremler, volkanik patlamalar, su baskınları, kuraklık ve salgın hastalıklar gibi olaylar insanlık tarihinin akışını değiştirir. Örneğin bir veba

salgını kitlesel ölümlere yol açarak devletlerin askerî, ekonomik açıdan ve nüfus bakımından zayıflamasına yol açabilir. Aynı şekilde deprem veya kuraklık gibi afetler de büyük göç hareketlerine neden olabilir.

Aşağıdaki metinleri okuyunuz ve bu metinlerde tarihin inceleme alanına giren konulardan hangilerinin yer aldığını söyleyiniz.

Kartaca

Doğu ve Batı Akdeniz’in birleştiği noktada yer alan Kartaca, bu iki bölge arasındaki çok büyük ekonomik düzey farkından yararlanmıştır. Batı gelişmemiştir. Kartaca oradan her şeyi ucuza elde etmektedir. Kassi- terid Adalarından ve Kuzey Batı İspanya’dan kalay, Endülüs ve Sardinya Adası’ndan kurşun, bakır ve özellikle gümüş, Kara Afrika’dan altın tozu getirir. Buna bir de köle sağlayan her yerden alıp getirdiği köleleri eklemeliyiz. Kartacalı tüccar kendi mallarını ve başkalarından aldığı malları Batı’ya getirip satmaktadır. Alışverişler takas yoluyla yapılır. Bu durumda paranın ortaya çıkması gecikir.

Cevap: Devletler arasındaki ekonomik ilişkileri, devletlerin gelişmişlik düzeyleri ve devletlerin geçim kaynakları üzerine çıkarımlar ve araştırmalar yapar.

Ege Göçleri

Ege Göçleri ya da diğer adıyla Deniz Kavimleri Göçü tarihte Tunç ve Demir Devirlerini birbirinden ayıran büyük bir olaydır. Bu göçlerle Hitit, Mitanni, III. Babil gibi MÖ 2. binyılın monarşik devletleri ortadan kalkmış; onların yerine teşkilatsız ve kültürsüz kavimlerin kurduğu kabile devletleri ortaya çıkmıştır. Devlet idare tarzında görülen bu gerileme hareketinin en başta gelen sebebi, o zamanki şehirlerde oturan kavimlerin eskiye nazaran kültürce geri olmalarıdır.

Cevap: Devletlerin uygarlık seviyeleri, büyük uygarlıkların yıkılış nedenleri, tarihte uygarlığın ve insanlığın seyrini değiştiren göçleri inceler.

Avcılık ve toplayıcılıktan yerleşik hayata geçilmesi, şehir devletlerinin ve imparatorlukların kurulması; siyasi, askerî ve ekonomik mücadeleler; antlaşmalar, yönetim şekilleri, hukuk kuralları, bilimsel alandaki gelişmeler, dinlerin doğuşu ve yayılışı gibi insanı ilgilendiren olayların tamamı tarihin inceleme alanına

girer.

 Tarih geniş kapsamlı bir bilim dalı olduğundan tarihçinin başlangıçtan bugüne dünyanın her yerinde yaşanmış olayları bütünüyle araştırıp incelemesi ve anlatması mümkün değildir. Bu durum tarihçiyi dağınık hâldeki milyonlarca olay içinden kendisi için anlamlı olanları seçmek ve diğerlerini göz ardı etmek zorunda bırakır. Böylece geçmişe ait bir olay ancak tarihçi, onu tercih edip incelemeye başladığı zaman “tarihî olay” hâline gelir. Bu çalışma biçimiyle tarihçi güzel bir resim yapmak için en doğru

renkleri seçmeye çalışan bir ressama benzer. Tercih ettiği olaylar incelenen konuyu ne kadar iyi açıklıyorsa ortaya o derece güzel bir eser çıkar.

Bir tarihçi olsaydınız geçmişte yaşanmış olaylardan hangisini incelemek isterdiniz? Neden?

Cevap: Ben özellikle Kurtuluş Savaşı yıllarını incelemek isterdim. çünkü Kurtuluş Savaşı döneminde halkımızın gösterdiği kahramanlıklara tanık olmak ve o olayları sonraki nesillere aktarmak bana büyük gurur verirdi.

2. Tarih ve Diğer Bilimler

a. Tarih ile Diğer Bilimler Arasındaki Farklılıklar

SORU : Tarih geçmişteki olayların nedenlerini ve sonuçlarını kendine özgü çalışma yöntemiyle açıklayıp yorumlamaya çalışan bir bilim dalıdır. Tarihçi bu görevi yerine getirirken fen bilimlerinde olduğu gibi deney metodundan yararlanabilir mi

CEVAP : Hayır

SORU : Aynı şekilde psikoloji, iktisat (ekonomi) ve toplum bilimi (sosyoloji) gibi bazı beşerî ve sosyal bilimlerin uyguladığı insan davranışlarını gözlemleyip ölçmeye dayalı yöntemleri  kullanabilir mi

CEVAP : Hayır

SORU : “Bilimsel araştırma yöntemi”ni kullanan tarihçi, elde ettiği bilgi ve belgeleri önce ne yapar

CEVAP :tasnif eder.

Daha sonra bunları inceleyip değerlendirir ve elde ettiği verilere dayanarak geçmişi aydınlatmaya çalışır.

SORU : Tarihçi, deney ve gözlem yapma imkânına sahip olmadığı için geçmişi incelerken kaynak olarak adlandırılan nelerden yararlanır.

CEVAP : tarihî belgelerden

SORU : Kaynaklar kaça ayrılır

CEVAP : birinci ve ikinci elden kaynaklar olarak iki gruba

ayrılır.

SORU :   Birinci elden kaynak, nedir

CEVAP : içerdiği tarihî olayın yaşandığı döneme aittir. 

SORU : Bu tür kaynaklar, kimler tarafından oluşturulmuştur.

CEVAP : anlatılan olaya doğrudan tanık olan veya tanık olanları dinleyen kişiler

SORU : İkinci elden kaynaklar  nasıl hazırlanmıştır.

CEVAP : birinci elden kaynaklara dayanılarak 

Tablodakiler dışında tarihi aydınlatan kaynaklara başka hangi örnekleri verebilirsiniz?

Cevap: Romanlar, şiir kitapları, fosiller, mezar taşları, müzik aletleri, maniler, ölü gömme adetleri, düğün ve diğer tören gelenekleri, yöresel çocuk oyunları gibi bir çok kültürel ve sosyal öge bize kaynaklık edebilir.

SORU : Fen bilimciler olayları açıklamak için ne yaparken 

CEVAP : deney ve gözlem (Görsel 1.3) 

SORU : tarihçiler hangi yolla geçmişi aydınlatmaya çalışırlar.

CEVAP : kaynak inceleme  (Görsel 1.4) 

 Örneğin fizikçiler ısıtılan metallerin genleştiğini gözlemledikten sonra “Isınan metaller genleşir.” şeklinde bir genellemede bulunulabilirler. Aynı şekilde yer çekimine veya ışığın düz bir çizgide ilerlediğine yönelik genellemeler yaparak deneylerle bunları ispatlama yoluna gidebilirler. Böylece evrensel geçerliliği olan yasalara ulaşabilirler. 

SORU : Tarihte ise benzer türdeki farklı olayların aynı sebeplerden kaynaklandığı ya da aynı sonuçları doğurduğu yönünde bir yargıda bulunulabilir mi

CEVAP :Hayır

1914 yılında Avusturya Macaristan İmparatorluğu veliahtının bir suikaste uğramasıyla Birinci Dünya Savaşı’nın başlamasına bakılarak “Suikastler savaşlara yol açar.” şeklinde bir tarih yasasına ulaşılamaz.

Bununla birlikte tarihî olayların ortak yönlerinden hareketle “Göçebeler askerî alanda yerleşiklere göre daha üstündür.” gibi bazı genellemeler yapılabilir. 

SORU : bu tür genellemeler  fen bilimlerininevrensel yasaları gibi kesinlik taşır mı

CEVAP : Hayır

SORU : Tarih, yönteminin yanı sıra incelediği konuların niteliği ve niceliği bakımından da diğer bilimlerden ayrılır mı

CEVAP : evet

Örneğin matematik bilimi zamanı ve mekânı olmayan sayısal kavramları konu edinir. Tarih ise yeri ve zamanı belli olan, yaşanmış olaylarla ilgilenir. 

SORU : Tarihin farklılıklarından biri de başka bilim dallarına göre

inceleme alanını ne kadardır

CEVAP : daha geniş 

 Örneğin fizik, kimya, biyoloji gibi fen bilimleri birbiriyle bağlantılı

ve tekrarlanabilir olayları inceler. Buna karşılık tarih aralarında sistematik ilişki bulunmayan, her biri kendine özgü, biricik olaylarla ilgilenir. Tarihçi bu karmaşık olayları inceleyip gerekli elemeleri yaptıktan sonra elindeki bilgileri önem sırasına koyarak anlamlı bir bütüne ulaşabilir.

Tarih ile fen bilimlerini karşılaştırarak inceleme alanları ve yöntemleri bakımından aralarında hangi farklılıkların bulunduğunu aşağıdaki tabloya yazınız.

b. Tarihe Yardımcı Bilim Dalları

Düşünelim-Söyleyelim

Tarihçi, metinleri iyi anlamaktan başka ihtirasa sahip olmamalıdır ve bu gaye için yardımcı ilimlerin bütün tekniklerini kullanmak zorundadır.

Tarihçi hangi bilim dallarından yardım almalıdır? Neden?

Cevap: Coğrafya,  Arkeoloji, Kronoloji, Diplomasi, Heraldik, Etnografya, Antropoloji gibi bilimlerden yardım almalıdır. Çünkü bu saydığımız bilimler geçmiş ile ilgili çok önemli bilgiler sunar bu bilgiler ışığında da tarihçiler çıkarımlar yaparlar.

Her bilim dalı, çalışmaları sırasında başka bilim dallarının verilerine ve yöntemlerine ihtiyaç duyar.

Örneğin tıp bilimi, hastalıkların teşhis ve tedavisinde çok çeşitli bilim dallarından yararlanır. Nükleer tedavide fizikten; kandaki şeker, yağ, asit gibi maddelerin tahlil edilmesinde kimyadan; hücre veya dokuların incelenmesinde biyoloji biliminden yardım alır. Aynı şekilde tarih de geçmişi aydınlatmaya çalışırken başka bilim dallarının yöntemlerinden ve bulgularından yararlanır.

Tarihe yardımcı bilim dallarının bazıları şunlardır:  

SORU : Yeryüzündeki coğrafi olayların insan faaliyetlerine etkisini ortaya koyar.

CEVAP : Coğrafya 

SORU : Su ve toprak altında kalmış eserleri tarih ve sanat

açısından inceler. Özellikle yazılı belgelerin bulunmadığı ve yetersiz kaldığı dönemleri aydınlatır 

CEVAP : Arkeoloji (Görsel 1.5).

SORU :  Olayların zamanını belirler ve onları oluş sırasına

göre sıralayarak tarihî olaylar arasında neden-sonuç ilişkisi kurmayı kolaylaştırır.

CEVAP : Kronoloji

SORU :  Antlaşmalar, mektuplar, emirnameler, fermanlar,

tapular ve fetihnameler gibi yazılı belgeleri inceler.

CEVAP : Diplomasi

SORU :  Armaları inceleyerek devletlerin özellikleri hakkında

bilgiler verir 

CEVAP : Heraldik (Görsel 1.6).

SORU :  Toplumların yaşayışlarını, hayat tarzlarını, örf ve âdetlerini inceler.

CEVAP : Etnografya

SORU :  İnsan ırklarının kökenlerini, özelliklerini ve yeryüzüne dağılışlarını inceleyerek aralarındaki kültürel gelişim farklılıklarını açıklamaya çalışır.

CEVAP : Antropoloji

SORU :  Eski madenî paraları inceler (Görsel 1.7).

CEVAP : Nümizmatik

SORU :  Eski yazıları ve alfabeleri çözer.

CEVAP :Paleografi

SORU :  Dillerin zaman içinde geçirdiği değişimi, diller arasındaki akrabalık bağlarını ve etkileşimleri ortaya çıkarmaya çalışır.

CEVAP : Filoloji

SORU :  Tarihî yapılar, anıtlar ve mezar taşları üzerindeki

yazıları inceler.

CEVAP : Epigrafi

SORU :  Karbon 14 yöntemiyle tarihî nesnelerin yaşının hesaplanmasında tarihe yardımcı olur.

CEVAP : Kimya

B. NEDEN TARİH ÖĞRENİYORUZ?